Bronnen

Project kadastrale atlas provincie Utrecht

In 1832 is in Nederland het Kadaster ingevoerd met het doel een uniforme heffing van de grondbelasting mogelijk te maken en de rechtszekerheid inzake de eigendom en andere zakelijke rechten op onroerend goed te bevorderen. De basis van de kadastrale administratie werd gevormd door twee onderdelen: de minuutplans en de zogenaamde Oorspronkelijke Aanwijzende Tafels (OAT’s). Deze zijn per gemeente opgemaakt. Aanvankelijk vormde iedere burgerlijke gemeente tevens een kadastrale gemeente. Ten gevolge van grenscorrecties en gemeentelijke herindelingen zijn deze begrippen elkaar in de loop van de negentiende en met name de twintigste eeuw in steeds mindere mate gaan dekken.

Minuutplans en OAT’s

Minuutplans zijn de oudste getekende kaarten van het Kadaster waarop alle gronden, met opstallen, erven, wegen en wateren zijn ingetekend. De OAT’s zijn registers die bij de minuutplans horen. Van elk perceel staat in de OAT’s een aantal gegevens vermeld, zoals naam, beroep en woonplaats van de eigenaar en eventuele vruchtgebruiker, soort bebouwing, oppervlakte, klassering en belastbare opbrengst. De minuutplans en de OAT’s vormen de eerste volledige en betrouwbare administratie van onroerend goed in Nederland. De plans zijn vooral van belang, omdat zij de situatie weergeven vóór de ingrijpende ruimtelijke veranderingen die na 1850 tot stand kwamen als gevolg van sterke bevolkingsgroei, industrialisatie, ruilverkaveling en dergelijke. De bron is voorts uniek, omdat hier voor het eerst een gedetailleerd kaartbeeld wordt gecombineerd met een uitgebreide persoons- en eigendomsregistratie.

Gebruik

Deze bron kan worden gebruikt voor onderzoek naar de nederzettingsgeschiedenis, de ontwikkeling van het landschap, de eigendomsverhoudingen, het gebruik en de waarde van de grond, rechten op gronden en wateren, de ontwikkeling van de landbouw en de geschiedenis van huizen en andere gebouwen. Maar veel vaker nog wordt dit materiaal geraadpleegd om een beeld te krijgen van het eigen dorp en zijn omgeving in het begin van de vorige eeuw, of om vast te stellen waar mensen (bijvoorbeeld de eigen familie) woonden of hun bezittingen hadden.

Bronuitgaven

In een aantal provincies zijn projecten gestart om tot een uitgave van deze unieke bron te komen. Zo’n uitgave wordt gezien als een belangrijke stimulans voor het lokaal en regionaal-historisch onderzoek. Raadpleging van de bron is anders slechts op één plaats mogelijk: wat de provincie Utrecht betreft Het Utrechts Archief. Bovendien is het oorspronkelijke materiaal moeilijk leesbaar en niet gebruikersvriendelijk ingericht.

Stichting kadastrale atlas provincie Utrecht

In 1992 is de Werkgroep kadastrale atlas provincie Utrecht gevormd, bestaande uit vertegenwoordigers van de Gemeentelijke Archiefdienst Utrecht, het Rijksarchief in de provincie Utrecht, de Stichting Publikaties Oud-Utrecht (SPOU), het Kadaster Utrecht, de Stichting Stichtse Geschiedenis (SSG) en de Provinciale Archiefinspectie. De werkgroep - in 2005 omgezet in een zelfstandige stichting - maakte een opzet voor het project, liet een programma voor de invoer van de OAT’s schrijven, wist een startsubsidie te verwerven en legde contacten met lokale archiefdiensten en historische verenigingen. Begin 1995 werd een projectcoördinator aangesteld. In datzelfde jaar verscheen als deel 1 in de reeks de atlas van de gemeente Renswoude en vervolgens werden tot 2008 nog 17 andere delen gepubliceerd (waarvan 3 digitaal), steeds in samenwerking met de lokale of regionale historische vereniging of archiefdienst.

Deze atlassen zijn samengesteld op basis van digitale bestanden. Het primaire doel van de Stichting is namelijk het tot stand brengen van een on line digitale atlas van de gehele provincie. Binnen een geografisch informatiesysteem gaat het zoeken veel gemakkelijker en zijn de zoekmogelijkheden veel groter. Zo kunnen zoekacties dan op provinciale schaal worden uitgevoerd.

Toen de ontwikkeling van de benodigde software de realisatie van dit doel binnen bereik bracht, werd in 2005 besloten de geplande atlas Amersfoort als pilotproject digitaal uit te brengen en wel volgens de landelijke standaarden voor dit soort bestanden. Dit vond plaats in samenwerking met de Fryske Akademy in Leeuwarden, die al veel ervaring had opgedaan met de samenstelling van een digitale atlas van de provincie Friesland.

De pilot slaagde volkomen - deze en de een jaar later samengestelde digitale atlas van de gemeente Woudenberg zijn raadpleegbaar op de website van Archief Eemland - en op grond daarvan werd besloten - na afronding van de lopende afspraken - de kadastrale atlassen van de overige gemeenten in de provincie alleen digitaal uit te brengen en hieraan de digitale bestanden toe te voegen van de gemeenten waarvan eerder gedrukte atlassen waren verschenen. Met financiële steun van de provincie Utrecht, de betreffende gemeentebesturen en enkele fondsen werd in juni 2008 in samenwerking met de Fryske Akademy met dit project begonnen en sinds 2011 beschikt de provincie Utrecht over een volledige digitale kadastrale atlas 1832 onder de naam: HISGIS provincie Utrecht.